Danh sách bài viết

Vài suy nghĩ về Đương đại trong mỹ thuật Việt Nam

Cập nhật: 29/12/2017

Khoảnh khắc chuyển giao thiên niên kỷ đầy biến động được báo trước ở nhiều lĩnh vực như kỹ thuật văn hoá, xã hội, khoa học và công nghệ... người ta hy vọng mỗi lĩnh vực đều có những bước ngoặt đầy táo bạo, đột phá, vượt trội... và trong Mỹ thuật cũng vậy, suốt thế kỷ XX đến những năm đầu thế kỷ XXI này, người ta đều có thể thấy ở các giai đoạn: Từ Mỹ thuật dân gian đến Mỹ thuật Đông Dương rồi Mỹ thuật hiện đại Việt Nam trong và sau chiến tranh đến nay... đều có những thành tựu và dấu ấn đáng ghi nhận. Có thể đi đến một nhận xét “chủ quan": Nền Mỹ thuật Việt Nam từ cổ đến kim, đang phát triển đúng quy luật chung: từ dân gian đến chính thống và đến nay phát triển phong phú, đa dạng và hội nhập nhanh chóng.

Về điêu khắc: Từ những chất liệu quen thuộc: đồng, gỗ, đá xuất hiện ở đình, chùa, nhà mồ... nay đã ra quảng trường, bảo tàng, công viên... với các chất liệu phong phú như: inox, bạch kim, thuỷ tinh... và đề tài thì đa dạng hơn: từ cá nhân, anh hùng, ãnh tụ đến tình yêu, chiến tranh, hoà bình...

Về hội họa: từ chất liệu giấy dó, lụa, nay đã thêm nhiều chất liệu mới như: sơn dầu, sơn mài, phấn, bột màu, than, chì được vẽ trên giấy, vải, gỗ, đá, kính... và không gian cũng được thay đổi lớn, tương tự như sự thay đổi không gian của điêu khắc.

Nhìn chung, sự hay đổi bị tác động nhiều vì:

  • Xã hội phát triển

  • Mở cửa - hội nhập - giao lưu...

Mỹ thuật hiện đại Việt Nam đang chịu tác động bởi các yếu tố trên. Có điều hiện nay một bộ phận có xu hướng thích sử dụng từ Đương đại - như một biệt lập của một nhóm người, như là trừu tượng của hiện đại hoặc như một bộ phận cấp tiến của hiện đại! Họ tạo ra để mọi người có cảm giác như Đương đại là một trường phái, một thể loại đã được tách ra khỏi hiện đại, hay được ai đó "khoanh lại" thành một khu vực dành riêng cho một số tìm tòi khác lạ (để dễ được tài trợ?). Vậy nền Mỹ thuật Đương đại của Việt Nam hiện nay có lẽ phải chia tiếp nhỏ ra chăng? Ví dụ như: "Đương đại hiện thực", "Đương đại trừu tượng", "Đương đại sắp đặt", "Đương đại Video Art", thị giác...

Và tất cả các nghệ sĩ khác sống trong xã hội này, sáng tạo theo nhịp sống của xã hội hiện đại hôm nay, phản ánh cuộc sống hôm nay... trong số họ ai là nghệ sĩ Đương đại? Còn ai không? Theo tiêu chí nào gọi cho đúng? Hay những loại hình nghệ thuật du nhập châu âu mới gọi là Đương đại? Hay cứ cái gì trừu tượng, cao siêu, khó hiểu mới gọi là Đương đại?

Thậm chí có lúc, hội có hẳn "Trung tâm nghệ thuật Đương đại(?) vậy tất cả những nghệ sĩ khác còn lại vẫn đương sống, đương sáng tạo... không là Đương đại. Hay có sự khác nhau: Mỹ thuật Việt Namhôm nay với Mỹ thuật Đương đại?! Hoặc là những nghệ sĩ theotrướng phái hiện thực, chân phương không là "Đương đại"...?

"Cắt khúc” Mỹ thuật Việt Nam để dán mác Đương đại là không nên. Nói Đương đại cho tổng thể cả nền Mỹ thuật hiện nay, cuộc sống hiện nay, nghệ sĩ hiện nay mới là đúng. Vấn đề là cuộc sống và sáng tạo của người nghệ sĩ làm sao mang được hơi thở của cuộc sống hôm nay, hoà hợp được cái Tôi của nghệ sĩ với cái chung của cộng đồng và vào thời điểm này, nếu ai đó không hoà hợp được, hoặc chưa hoà hợp được ... thì cũng đừng vội coi đó là biểu hiện duy nhất của tài năng!

Và theo lịch sử Mỹ thuật, cách đây sáu, bảy mươi năm, những người đi tiên phong như: Tô Ngọc Vân - ở sơn dầu, Nguyễn Gia Trí - ở sơn mài, Nguyễn Phan Chánh - ở lụa, Diệp Minh Châu - ở điêu khắc... Thì có gọi là Đương đại của những năm đó? Và như vậy, những "hoạ sĩ Đương đại" (theo một số tuyển chọn tuỳ hứng, không có tiêu chí) hôm nay, 50 năm sau sẽ gọi là gì? Chắc là những người "sáng lập Đương đại" của Nghệ thuật Việt Nam? (vì gần đây, từ Đương đại mới xuất hiện).

Vậy là chữ Đương Đạt xuất hiện chưa lâu ở ta... đã và đang được sử dụng có phần hơi dễ dãi, và thiếu chuẩn mực...

Hội nhập, tất nhiên là nhiều cái mới được du nhập, chữ nghĩa cũng vậy chúng tôi băn khoăn cho một số đánh giá, tuyên ngôn, sắp chữ, dùng từ... của các bậc này, bậc nọ mang tính Đương đại bây giờ (!)

Nhiều lúc ngẫm nghĩ, sao quên học cơ bản quá nhanh, để lao vào một sự ảo ảnh, huyễn hoặc của:

Cách đặt tên tác phẩm lạ tai

Cách chơi ngôn từ thật kêu

Cách trình bày tác phẩm khác người

Cách bình luận trúc trắc

Hiện đại - dân tộc khó hơn, cao siêu hơn nhiều so với hiện đại - phi dân tộc. Bởi vì hiện đại mà ở đâu cũng thấy, cũng giống, cũng gặp... sẽ mất đi sự đa dạng, phong phú (xét ở cấp độ toàn cầu).

Lúc này đây, theo thiển nghĩ, các nghệ sĩ cần có sự định hướng (hoàn toàn không áp đặt), cho đúng với tâm hồn, tình cảm dân tộc, thẩm mỹ dân tộc. Vì vậy, cần có bản lĩnh mỹ thuật Việt Nam trước khi hội nhập, khi ấy cả điều hay, và điều dở của thế giới đều tràn vào. Và cái hay sẽ được đón nhận, phát huy, còn cái dở, sẽ được ngăn ngừa, điều chỉnh...

Còn gì buồn hơn khi tính toàn cầu lại ảnh hưởng quá nhanh tới một lĩnh vực nhạy cảm, cần giữ gìn bản sắc: đó là văn hoá, nghệ thuật?

Hay... bản lĩnh chưa có... nên không giữ được bản sắc?

Thường thì các cường quốc, kinh tế hùng hậu, lịch sử lâu đời thường giữ vững được bản lĩnh văn hoá nên họ giữ được bản sắc (ví dụ như Trung Quốc, Nhật Bản, Mêhicô, Braxin...) và ta, nếu không tỉnh táo, trong luồng hội nhập sẽ rất dễ tự đánh mất bản sắc văn hoá quí giá của chính mình.

Trong đời sống Mỹ thuật (cả trong sáng tác, phê bình, lý luận) hôm nay, theo chúng tôi, nên tránh:

Hoặc là dựa dẫm theo lối tư duy của Tây mà phán ta, chê ta. Ta phải thế này, thế nọ...

Hoặc bảo thủ ta là nhất, sánh tầm với thế giới là một trong những trung tâm mỹ thuật của khu vực, Châu lục...

Nếu không có sự điều chỉnh, cả hai lối suy nghĩ trên đều là cực đoan.

Một điều khá nghịch cảnh là, trong khi những trào lưu nghệ thuật hiện đại (như sắp đặt, video Art, trừu tượng...) được ra đời trong một xã hội phát triển ở một trình độ nhất định, dân trí và nền văn hoá ở một mức độ nhất định (thì mới có công chúng rộng tãi) thì sự nhập khẩu của ta qua một số đợt, một số cuộc trưng bày, giới thiệu... có nên vội vã nhận định rằng "nền nghệ thuật Đương đại đã ở một trình độ này nọ..." không?...

Tôi thiết nghĩ nền kinh tế của ta, xã hội của ta và dân trí của ta mới đang ở nhóm nước bắt đầu giai đoạn phát triển, tìm cách để hội nhập và phát triển. Phải phấn đấu thêm nữa chúng ta mới có một nền tảng dân trí có trình độ trung bình. Vậy phổ cập được một cuộc sống mỹ thuật ở mức trung bình của thế giới đã là một ước mơ! (Đừng nghĩ rằng, phát triển mỹ thuật được ở vài ba thành phố đã vội nhận định: nền, phong trào, xu hướng... của mỹ thuật Việt Nam“Đương... rất Đại..." so với một đất nước 83 triệu dân).

Ngẫm ra rằng, làm và thể nghiệm, tìm tòi là điều bình thường rất nên làm nhưng đừng để sự tự đánh bóng tên tuổi và sự tự khẳng định chủ quan của một số cá nhân mà có những "tuyên ngôn” vội vàng, chủ quan... Đương đại là một khoảng thời gian nhất thời của lịch sử, Đương đại hôm nay sẽ là lịch sử của ngày mai, và cứ luôn luôn như vậy... đều đặn theo vòng quay của thời gian... đành rằng, trong sáng tạo, trong bình luận, trong suy nghĩ… Chúng ta muốn có những cái mới, cái lạ để thu hút được công chúng. Nhưng không nên nói bừa, không thể lấy chủ quan làm khách quan, không thể lấy cá thể thành tổng thể!

Cần nhớ rằng, chữ quốc ngữ (xuất hiện ở Việt Nam đầu thế kỷ XIX) cũng phải cần tới cả trăm năm mới có sự định hình, chuẩn mực sau khi được phổ cập (có mượn cả Pháp ngữ, Hán ngữ...).

Vậy thì, ngôn từ mỹ thuật Tây Âu, để có thể trở thành phổ cập trong bình luận mỹ thuật, cũng như trong cuộc sống mỹ thuật cần phải được tiếp nhận có cơ sở, có công chúng (không nên đột.ngột đưa ra bằng tuyên ngôn Việt ngữ rồi mở ngoặc là tiếng ngoại!). Vừa kêu, vừa lạ và vừa sáo rỗng!

Hiện nay, một số họa sĩ trẻ (hoặc nói rộng là các nhà nghệ thuật) có xu hướng tìm tòi, thể nghiệm ở các lĩnh vực, các trường phái, các khuynh hướng nghệ thuật và tôi nghĩ, chúng ta rất nên khuyến khích, cổ vũ cho những tinh thần vươn cao, bay xa, những tìm tòi, biến chuyển, đột phá... và cũng đã được chứng kiến một số thể nghiệm rất nghiêm túc, có quan niệm và nhận thức rõ ràng. Nhưng cũng không ít, đi vào hướng này với sự bế tắc, hoặc trốn cơ bản, hoặc tìm danh tiếng... rồi tự cùng nhau huyễn hoặc về mình... (hoàn toàn khác với sự lãng mạn, bay bổng cần có... của nghệ sĩ).

Thậm chí có một số "nghệ sĩ” tự vẽ cho mình một vi trí, một tư thế, một tầm cỡ nào đó... nhưng lại giỏi "mượn đường dư luận"... rồi tạo cho mình những vầng "hào quang ảo", "giá trị ảo"... trong khi trình độ thật sự lại chưa vượt qua nổi kiến thức cơ bản... Nghệ thuật cao siêu, nói cho cùng là tâm hồn tình cảm thật của cá nhân nghệ sĩ, không thể lai căng, du nhập và vay mượn. Càng không thể dùng cái trực cảm của cá nhân để lái hay thu hút và muốn ở công chúng sự đồng cảm khiên cưỡng.

Nghệ thuật là bao la, các nghệ sĩ sáng tạo không giới hạn, nhưng càng rộng mở, càng vươn xa sẽ càng thấy mình rõ hơn, chính xác hơn. Cũng như ngồi tàu vũ trụ, bay càng cao, càng xa càng thấy trái đất bé nhỏ biết chừng nào...

Hãy dự cảm chính xác hơn cho những dự định, sáng tạo của mình. Mang bản sắc, tình cảm, tâm hồn mình, đất nước mình sẽ đạt độ cao siêu vĩnh cửu trong nghệ thuật.

Nguồn:Tạp chí Văn hiến Việt Nam

Nguồn: / 0

Không gian Văn hóa Sáng tạo Việt Nam – Kỷ yếu dự án

Nghệ thuật và Âm nhạc

Dự án Không gian Văn hóa Sáng tạo Việt Nam được đồng tài trợ bởi Liên minh châu Âu và Hội đồng Anh, và do Hội đồng Anh phối hợp với Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam thực hiện trong vòng ba năm kể từ 2018 đến năm 2021

Cổ và mới

Nghệ thuật và Âm nhạc

Dân tộc và hiện đại quả là vấn đề thế kỉ, vì giới nhạc bàn luận đã lâu mà vẫn chưa thấu, thử nghiệm cũng nhiều mà vẫn chưa thỏa. Khúc mắc nảy sinh nhiều khi là do dân tộc - hiện đại được hiểu được hành không chỉ như hai vế đối lập của các cặp phạm...

Quách Thị Hồ - Sênh phách giọng sầu gửi bóng mây

Nghệ thuật và Âm nhạc

Quách Thị Hồ - Sênh phách giọng sầu gửi bóng mây Tiếng hát của Quách Thị Hồ đẹp và tráng lệ như một tòa lâu đài nguy nga, lộng lẫy, mà mỗi tiếng luyến láy cao siêu tinh tế của bà là một mảng chạm kỳ khu của một bức cửa võng trong cái tòa lâu đài...

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý - bậc lão làng trong nền âm nhạc Việt Nam

Nghệ thuật và Âm nhạc

Những năm sống trên miền Bắc, tôi chưa có dịp được làm quen với nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý. Mãi đến năm 1976, anh Nguyễn Văn Tý mới chuyển vào Sài Gòn, cùng với tôi công tác trong Viện Nghiên cứu Âm nhạc Việt Nam do Giáo sư nhạc sĩ Lưu Hữu Phước làm Viện...

Vai trò của sáo trúc trong nghệ thuật chèo

Nghệ thuật và Âm nhạc

Nghệ thuật Chèo là một loại hình nghệ thuật truyền thống tiêu biểu và phát triển mạnh ở các vùng đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam. Nghệ thuật Chèo được bắt nguồn từ cuộc sống lao động, sinh hoạt của nhân dân ta từ hàng ngàn năm nay và nó đã chiếm một vị trí...

Bộ ba Nhạc huyền ở đình làng Nam Bộ

Nghệ thuật và Âm nhạc

Nhạc huyền (Nhạc treo) là bộ phận âm nhạc chủ yếu sử dụng những nhạc khí đặt trên giá hay treo trên dây, như trống lớn, khánh đá, chuông đồng... Trong số này, có những nhạc khí đứng lẻ loi một mình, như Kiến cổ, Đại cổ (trống lớn), Đặc khánh (khánh...

Người bén duyên Hò khoan Lệ Thủy

Nghệ thuật và Âm nhạc

Vừa từ Quảng Bình ra, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vỹ gọi điện bảo tôi xuống ông ngay "có món này hay lắm". Tưởng là món nhậu gì đó, hóa ra không phải. Ông mở cho xem cuốn băng do Viện Âm nhạc vừa ghi hình về Hò khoan Lệ Thủy do chính...

Nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa với xẩm: Bồng bềnh một cõi mơ…

Nghệ thuật và Âm nhạc

Những ai yêu bộ môn nghệ thuật hát xẩm, hẳn không lạ lẫm gì với nữ nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa trong nhóm nghệ sĩ xẩm Hà Thành. Chị chính là cô học trò nhỏ của nghệ nhân Hà Thị Cầu, người đã được bà Cầu khi còn ở dương thế âu yếm nói với những người làm...

NGHỆ THUẬT MÚA

Nghệ thuật và Âm nhạc

KHÁI QUÁT MÚA ĐƯƠNG ĐẠI VÀ CÁC PHẦN BÀI HỌC CƠ BẢN TRONG MÚA ĐƯƠNG ĐẠI I. Khái quát Múa đương đại: "Múa đương đại" là một từ buzz phổ biến trong ngành công nghiệp giải trí ngày hôm nay, nhưng ngay cả các vũ công chuyên nghiệp và biên đạo múa đã...