Nhà yêu nước, người Việt Nam đầu tiên đến Hoa Kỳ trước nhà ngoại giao Bùi Viện, sau đổi tên là Lê Kim (sách La rúeevers l’or chép là Lee Kim). Ông là em nhà Nho Trần Mạnh Trí quê làng Xuân Lũng, huyện Sơn Vi, tỉnh Phú Thọ.
Trần Trọng Khiêm (Tân Tị 1821-Bính Tuất 1886)
Nhà yêu nước, người Việt Nam đầu tiên đến Hoa Kỳ trước nhà ngoại giao Bùi Viện, sau đổi tên là Lê Kim (sách La rúeevers l’or chép là Lee Kim). Ông là em nhà Nho Trần Mạnh Trí quê làng Xuân Lũng, huyện Sơn Vi, tỉnh Phú Thọ.
Thuở nhỏ, ông ở quê nhà , nổi tiếng thông minh hay chữ, nhưng không theo đường cử nghiệp. Năm 20 tuổi lập gia đình, vợ ông người họ Lê cùng làng (rồi theo nghề buôn bán gỗ, nên có điều kiện giao thiệp với các thương gia Hoa kiều ở Bạch Hạc (Việt Trì), Phố Hiến (Hưng Yên).
Năm 1843, vợ ông bị tên cai quản thủ tiêu, ông giết hắn trả thù cho vợ rồi bỏ nhà biệt tích. Sau đó ông xuống Hưng Yên làm ăn rồi theo đoàn tàu buôn nước ngoài, làm thủy thủ qua Hương Cảng, Anh, Hà Lan…Cuối cùng ông đến Hoa Kỳ khoảng năm 1850. Tại đây ông cùng một số người khác (Mễ Tây Cơ, Hòa Lan, Canada, Anh, Mĩ…) đi tìm vàng ở miền Viễn Tây Hoa Kì.
Năm 1854, chán cảnh luật pháp hỗn độn, truỵ lạc và cướp bóc ở thế giới vàng, nhân một chuyến tàu, ông về Hương Cảng, nhập tịch Trung Hoa.
Khoảng năm 1855-1866, ông quay về tổ quốc, ngụ ở Nam Lì. Tại đây ông là một trong những người đứng ra khai phá, lập nên làng Hoà An (tỉnh Sa Đéc nay là Đồng Tháp).
Năm 1864, Pháp chiếm ba tỉnh miền Tây Nam Kì, ông cùng Thiên Hộ Dương (X. Võ Duy Dương) mộ nghĩa quân chống Pháp xâm lược đặt căn cứ ở Đồng Tháp Mười. Ông chỉ huy một toán quân chính, thắng quân Pháp nhiều trận ở Mĩ Trà, Cao Lãnh, Cai Lậy…
Về sau tướng Pháp De Lagrandìere đem quân đàn áp ác liệt ở Tháp Mười, ông hi sinh tại trận năm 1866, hưởng dương 45 tuổi. Thi hài ông được nghĩa quân chôn cất tại Đồng Tháp.
Cuộc đời sinh động và bi hùng của ông được hai nhà văn Pháp – Việt hưu cấu nghệ thuật trong hai tiểu thuyết có nhan đề là: La rúeevers l’or (Đổ xô đi tìm vàng) và Con đường thiên lí.
Nguồn:Thư viện Trung tâm sưu tầm và tập hợp.