Trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030 đã được Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII thông qua, Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng dự thảo Chiến lược phát triển Khoa học và Công nghệ và đổi mới sáng tạo giai đoạn 2021-2030 với kỳ vọng đưa Việt Nam bắt kịp cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Tuy nhiên, việc thực hiện mục tiêu này không hề dễ dàng.
Từ góc độ trường đại học, PGS Vũ Văn Tích, Trưởng ban Khoa học và Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho hay hiện cả nước có khoảng 2.000 tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập, gần 1.600 tổ chức công lập, bao gồm 261 trường đại học, 141.000 nhà khoa học. Số doanh nghiệp là khoảng 650.000. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa doanh nghiệp với trường đại học và nhà khoa học còn rời rạc, chưa tạo thành hệ sinh thái. Điều này dẫn đến những khó khăn trong việc xây dựng và phát triển thị trường khoa học công nghệ.
Ông Tích lấy ví dụ ở nước ngoài, xung quanh các trường đại học có rất nhiều doanh nghiệp, công ty công nghệ (spin-off), tức là giảng viên, nhà nghiên cứu, các nhóm nghiên cứu, phòng thí nghiệm của trường đại học có quyền kết hợp với một công ty bên ngoài đề thành lập doanh nghiệp spin-off. Khi các trường làm ra sản phẩm, ngay lập tức công ty spin-off sẽ đưa sản phẩm đó ra thị trường, lên sàn giao dịch. Các công ty này còn là nơi để sinh viên thực tập.
Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa có công ty nào như vậy, dẫn đến chưa có sự kết nối giữa đại học và doanh nghiệp. Lý do là theo quy định, viên chức không được làm doanh nghiệp. Theo ông Tích, nhà nước cần có cơ chế để vượt qua rào cản này, giúp cho các trường đại học và doanh nghiệp kết hợp với nhau nhằm tạo ra khoản lợi nhuận lớn hơn. Khi đó, Nhà nước cũng sẽ thu lại được khoản đầu tư thông qua thuế.
PGS Vũ Văn Tích chia sẻ về việc phát triển thị trường khoa học công nghệ. Ảnh: Dương Tâm.
Điều thứ hai ông Tích trăn trở là việc đầu tư. Luật quy định chi 2% ngân sách cho khoa học và công nghệ, mức này vẫn thấp. Thế nhưng, nhiều địa phương lại không chi hết do không có nhiều nghiên cứu khoa học. Trong khi đó, các trường đại học, nơi sáng tạo nhất, có nhiều nghiên cứu nhất và cũng là nơi tạo ra các thế hệ nhà nghiên cứu đầy tiềm năng, lại chưa được đầu tư xứng đáng.
Trưởng ban Khoa học và Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, lấy ví dụ ở Mỹ, các trường đại học được đầu tư rất mạnh, kể cả trường công lẫn tư. Thậm chí, Bộ Quốc phòng Mỹ còn đặt hàng các trường đại học làm máy bay. Trung Quốc cũng vậy, những đại học hàng đầu như Thanh Hoa, Bắc Kinh được đầu tư mạnh để phát triển khoa học, công nghệ, cạnh tranh với Mỹ. Từ kinh nghiệm quốc tế đó, ông cho rằng nhà nước cần ưu tiên đầu tư hơn vào các trường đại học.
Một thực tế khác có thể nhìn thấy ngay là các nhà khoa học ở Việt Nam trước giờ chủ yếu nghiên cứu cơ bản, làm ra sản phẩm rồi để sản phẩm ở đấy chứ không biết cách đưa ra thị trường. Trong trường đại học, việc nghiên cứu cũng chỉ dừng lại ở hai bước là nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng. Trong khi đó, các đại học lớn ở nước ngoài thực hiện đầy đủ 4 bước, gồm hai bước trên và thêm bước nghiên cứu sản xuất thử nghiệm cùng nghiên cứu thương mại hóa.
Vì không thực hiện đầy đủ các bước, sản phẩm nghiên cứu của các trường đại học hiện này là rất nhiều bài báo và sách trong khi sáng chế hay các sản phẩm hoàn chỉnh bán được để các doanh nghiệp nhân rộng lại rất thiếu, dẫn đến không có thị trường khoa học và công nghệ.
Đại học Quốc gia Hà Nội đang lấy ý kiến dự thảo về chiến lược khoa học và công nghệ của trường giai đoạn 2021-2030. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm là tái cấu trúc tổ chức hoạt động khoa học và công nghệ theo 4 bước nghiên cứu cơ bản, ứng dụng, thử nghiệm và thương mại hóa. Trường khuyến khích thành lập các tổ chức khoa học công nghệ trong trường thành viên gắn với doanh nghiệp.
"Để làm được những điều trên, tôi rất mong muốn nhà nước có sự đầu tư nhiều hơn vào các trường đại học, đồng thời có cơ chế tháo gỡ rào cản, giúp các trường có sự kết hợp hiệu quả hơn với các doanh nghiệp để tạo ra thị trường khoa học công nghệ", ông Tích nhấn mạnh.