Đi tìm sự sống trong vũ trụ: Sự sàng lọc tuyệt vời hay khu vực được bảo vệ?

Sự hiếm có của các nền văn minh vũ trụ có thể vượt xa trí tưởng tượng của con người. Một số nhà khoa học ước tính rằng chỉ có một thiên hà lớn như Dải Ngân hà mới có thể có một nền văn minh. Và thiên hà lớn như vậy cách chúng ta ít nhất 2,54 triệu năm ánh sáng. Nếu ở đó cũng tồn tại nền văn minh thì xác suất để chúng ta và họ gặp nhau cũng không khác gì hai con kiến ở hai đầu Trái đất.

Vào cuối thế kỷ 19, Percival Lowell, một thương nhân người Mỹ, đồng thời là một tác giả, một nhà toán học và một nhà thiên văn học đã xây dựng một đài quan sát để nghiên cứu sao Hỏa và xuất bản cuốn sách có tên "Mars as the Abode for Life" vào năm 1895. Cuốn sách này mô tả sao Hỏa là một hành tinh có sự sống, nhưng dạng sống thông minh đã tạo ra hệ thống tưới tiêu trên hành tinh này và nghiên cứu của ông về sao Hỏa đã làm dấy lên những cuộc thảo luận sôi nổi về sự sống trên sao Hỏa.

Mặc dù lý thuyết của ông bị các nhà khoa học bác bỏ nhưng trí tưởng tượng của con người về việc liệu có sự sống trên sao Hỏa hay không vẫn không hề phai nhạt. Cuối cùng, tàu thăm dò Mariner 4 đã bay ngang qua sao Hỏa vào năm 1965 và chấm dứt mọi tranh cãi, khi những bức ảnh nó chụp cho thấy hành tinh này là một thế giới hoang vắng không có dấu hiệu của sự sống.

 Khoảng 4 tỷ năm trước, sao Hỏa từng có sự sống.

Nhưng khi sự hiểu biết của nhân loại về sao Hỏa dần dần sâu sắc hơn, các nhà khoa học đã phát hiện ra một sự thật gây sốc: Khoảng 4 tỷ năm trước, sao Hỏa có khí hậu ấm áp và ẩm ướt, với sông, hồ và thậm chí cả đại dương nước lỏng trên bề mặt. Điều này cho thấy sao Hỏa cũng có thể chứa đựng sự sống.

Trong những năm gần đây, những khám phá của tàu thám hiểm sao Hỏa đã tiết lộ một khả năng khác: sự sống trên sao Hỏa cổ đại có thể chưa tuyệt chủng hoàn toàn. Ví dụ, NASA đã công bố một tin tức giật gân vào năm 2019: tàu thám hiểm Curiosity đã phát hiện một lượng lớn khí metan trong miệng núi lửa Gale trên sao Hỏa, đây là một trong những khám phá quan trọng nhất trong lịch sử khám phá sao Hỏa.

Mặc dù nghiên cứu vẫn đang được tiến hành và chưa có kết luận cuối cùng nhưng có nhiều dấu hiệu cho thấy sao Hỏa ít nhất có tiềm năng tồn tại sự sống và tỷ lệ rất cao. Sau đó, chúng ta có thể phải đối mặt với một câu hỏi sâu sắc hơn: Nếu có sự sống trên sao Hỏa, điều này có ý nghĩa gì đối với con người? Hầu hết mọi người có thể nghĩ rằng đây là một tin tốt, bởi xét cho cùng, con người đã và đang tìm kiếm sự sống ngoài Trái đất, đó cũng là mong muốn của nhiều người. Nhưng trên thực tế đây có thể không phải là tin tốt, thậm chí có thể là khởi đầu của sự tuyệt vọng.

 Một hành tinh nằm trong vùng có thể ở được của ngôi sao chủ thì nó có thể tạo ra sự sống. (Ảnh minh họa).

Theo những hiện tượng được con người quan sát từ trước đến nay, chỉ có sự sống tồn tại trên Trái đất nên có thể nói sự sống là một hiện tượng rất hiếm gặp. Nhưng nếu sự sống được phát hiện trên sao Hỏa thì tuyên bố này sẽ bị bác bỏ. Điều này có nghĩa là miễn là một hành tinh nằm trong vùng có thể ở được của ngôi sao chủ thì nó có thể tạo ra sự sống.

Vào những năm 1990, Robin Hansen, trợ lý giáo sư tại Đại học George Mason, Hoa Kỳ, đã đưa ra một giả thuyết có ảnh hưởng sâu rộng: Lý thuyết Great Filter (tạm dịch là thuyết Sàng lọc), tức là các hành tinh giống Trái đất có thể sinh sống được chỉ cung cấp một số điều kiện cần thiết cho sự xuất hiện của sự sống. Việc sự sống có thể xuất hiện hay không không quan trọng. Để phát triển thành sự sống thông minh, và cuối cùng trở thành nền văn minh giữa các vì sao, vẫn cần phải vượt qua nhiều trở ngại. Khi đối mặt với mọi trở ngại, sự sống có thể thất bại, tuyệt chủng hoặc trì trệ, và chướng ngại vật này được gọi là thuyết Sàng lọc.

Ông tin rằng sự ra đời và phát triển của nền văn minh cần ít nhất 9 mắt xích chính:

• 1. Cần có một hệ thống hành tinh phù hợp, ít nhất là ở các vị trí có thể sinh sống và vật chất hữu cơ
• 2. Sự tiến hóa của các đại phân tử tự sao chép, chẳng hạn như RNA
• 3. Tiến hóa đời sống đơn bào nhân sơ tương đối đơn giản
• 4. Đời sống đơn bào nhân thực tương đối phức tạp
• 5. Đời sống sinh sản hữu tính tiến hóa
• 6. Đời sống đa bào tiến hóa
• 7. Tiến hóa để có bộ não lớn, động vật có thể sử dụng công cụ
• 8. Tiến hóa để phát triển nền văn minh giống như con người
• 9. Phát triển thành một nền văn minh thuộc địa giữa các vì sao trong vũ trụ

Chúng ta có thể hiểu rằng mỗi bước trong 9 liên kết chính này là một sự nâng cấp lớn, và nếu mỗi liên kết bị gián đoạn và gặp trở ngại, nền văn minh sẽ không thể ra đời hoặc tiếp tục. Và đây chỉ là một số mắt xích chính quan trọng nhất, mỗi mắt xích có thể được phân tách thành nhiều mắt xích nhỏ hơn, và mỗi bước đều rất quan trọng.

Con người cần suy nghĩ nhiều hơn về vị trí của mình trong vũ trụ. (Ảnh minh họa).

Vì vậy, con người cần suy nghĩ nhiều hơn về vị trí của mình trong vũ trụ. Cũng giống như một ngôi làng nguyên thủy, nếu ngay từ đầu nó đã nằm trong khu bảo tồn nền văn minh nguyên thủy, được vô số máy dò theo dõi và nhận được sự bảo vệ tuyển đối, cách ly hoàn toàn với nền văn minh bên ngoài thì dù có cố gắng phát triển đến đâu thì thực chất nó cũng chỉ là một ngôi làng.

Có khả năng là khi chúng ta nhìn vào vũ trụ, sự im lặng mà chúng ta nhìn thấy chính là điều người khác muốn chúng ta thấy, và sự khám phá mà chúng ta nghĩ là điều người khác muốn chúng ta biết.