Tại sao một số loài động vật lại có thể nhận con nuôi giống như loài người?

Trên thực tế, một số loài động vật cũng có thể áp dụng hành vi nhận con nuôi cùng loại. Những hành vi này rõ ràng có trước sự tồn tại của con người.

Vậy tại sao động vật đôi khi lại hành xử như vậy? Michael Weiss, một nhà sinh thái học hành vi và giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Cá voi Bang Washington, cho biết hành vi chăm sóc những "đứa trẻ" không có quan hệ họ hàng, không cha mẹ có thể đã phát sinh vì nó mang lại cho cha mẹ nuôi một lợi thế tiến hóa.

Điều này có nghĩa là gì?

Vào năm 2021, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí eLife nhằm nghiên cứu tác động của việc mất mẹ đối với khỉ đột núi non. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những con khỉ đột núi mồ côi trên 2 tuổi sẽ thiết lập mối quan hệ sâu sắc với các thành viên khác trong đàn, đặc biệt là những con chiếm ưu thế đực.

Nhóm khỉ đột núi bao gồm một con đực thống trị và một số con cái cùng con cái của chúng, theo đó con khỉ đột núi đầu đàn sẽ bảo vệ tất cả những con khỉ đột núi con trong nhóm khỏi sự tấn công của các nhóm thù địch. Bằng cách này, con đực sẽ nâng cao uy tín của mình cũng như tăng cơ hội giao phối và truyền lại gen của mình đối với những con khỉ đột núi cái.

Khỉ đột núi (Gorilla beringei beringei) là một trong hai phân loài khỉ đột phía đông, gồm hai quần thể. Một quần thể được tìm thấy ở núi lửa Virunga ở Trung Phi, thuộc về ba vườn quốc gia: Mgahinga, ở tây nam Uganda; Volcanoes, ở tây bắc Rwanda; và Virunga ở đông Cộng hòa Dân chủ Congo. Quần thể còn lại được tìm thấy ở Vườn quốc gia cấm Bwindi tại Uganda. (Ảnh: eLife).

Khỉ đột con sẽ ngủ với mẹ vào ban đêm, nhưng nếu mẹ chết hoặc rời khỏi đàn, con khỉ đột đực đầu đàn sẽ cho con ngủ cùng để bảo vệ nó.

Tất nhiên, những con cái trong nhóm cũng sẽ vui vẻ chăm sóc những đứa trẻ mồ côi do những con cái khác để lại, mặc dù khỉ đột cái có thể không nhất thiết thu được lợi ích gì từ việc làm đó.

Việc nhận con nuôi thực sự rất phổ biến ở các loài linh trưởng vì nó là một phương tiện để duy trì các nhóm xã hội.

Một nghiên cứu được công bố trên Scientific Reports vào năm 2021 cho thấy hai con bonobo (tinh tinh lùn) hoang dã cái thực sự đã nhận nuôi những đứa trẻ mồ côi từ các nhóm bonobo khác. Các nhà nghiên cứu suy đoán rằng động thái này có thể cải thiện địa vị xã hội của những con bonobo trưởng thành.

• Khả năng đầu tiên là những đứa trẻ mồ côi được nhận nuôi có thể trở thành đồng minh tương lai của mẹ nuôi. Ngoài ra những con tinh tinh lùn được nhận nuôi chủ yếu là những con cái, do đó các nhà khoa học suy đoán rằng chúng có thể trở thành mối liên kết tình bạn giữa các nhóm.
• Khả năng thứ 2 là các bonobo cái đồng cảm với những đứa trẻ mồ côi và chỉ đơn giản là muốn nhận nuôi chúng, chăm sóc chúng, bởi nhiều nhà sinh vật học cho rằng các loài linh trưởng dường như bị ám ảnh bởi con non của đồng loại.

Bonobo, trước đây còn gọi là tinh tinh lùn, là một loài tinh tinh lớn trong chi Tinh tinh. Loài này có chân tương đối dài, đôi môi màu hồng, mặt tối và chùm đuôi thành búi thông qua tuổi trưởng thành, và lông dài trên đầu. Ảnh: Scientific Reports

• Khả năng thứ 3đó là việc nhận con nuôi này hoàn toàn xuất phát từ tình mẫu tử thuần túy.  Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Primates năm 2023 đã tiết lộ câu chuyện về một con khỉ Tây Tạng, con khỉ cái có hai con này đã nhận nuôi một con non mồ côi và coi nó như con của mình. Điều này không nhất thiết mang lại cho nó sự hỗ trợ hoặc lợi ích xã hội nào, thậm chí điều này còn khiến việc nuôi dưỡng con cùa nó trở nên khó khăn hơn, nhưng dù sao thì nó vẫn cố gắng nuôi dưỡng con non mồ côi đó.

Nhưng nếu kiểu tình mẫu tử này quá mức thì có vẻ như cũng sẽ gây ra hậu quả không tốt.

Năm 1987, một nghiên cứu trên tạp chí American Journal Of Primatology đã báo cáo về vụ bắt cóc một con khỉ đầu chó màu vàng 5 ngày tuổi. Khi đó, một con khỉ đầu chó cái đã bắt cóc nó, mặc dù rất dịu dàng với con non, nhưng con khỉ đầu chó này không có kinh nghiệm chăm sóc con non nên con khỉ con bị bắt cóc đã chết sau 3 ngày vì đói và mất nước.

Khỉ đầu chó hay gọi tắt là khỉ chó, là một chi động vật có vú trong họ Cercopithecidae, bộ Linh trưởng. Chi này được Erxleben miêu tả năm 1777. Loài điển hình của chi này là Cynocephalus papio Desmarest, 1820. Chi này thuộc phân họ Cercopithecinae, tổng cộng có năm loài. (Ảnh: American Journal Of Primatology).

Bởi vì loài linh trưởng gần gũi hơn với con người chúng ta nên chúng ta có vẻ dễ dàng hiểu được hành vi nhận con nuôi của chúng hơn, nhưng trên thực tế, nhiều loài động vật có vú ở biển, bao gồm cả loài cá voi, cũng tham gia vào hành vi nhận con nuôi.

Nhà động vật học biển người Canada Morrison cho biết: “Nhiều loài động vật có vú ở biển, đặc biệt là những cá thể vừa sinh con, rất bị ám ảnh bởi trẻ sơ sinh”.

Vào năm 2021, các nhà nghiên cứu ở Iceland phát hiện ra rằng một con cá voi sát thủ thực sự đã nhận nuôi một con cá voi hoa tiêu nhỏ; vào tháng 6 năm 2023, các nhà khoa học từ Dự án Cá voi sát thủ Iceland cũng phát hiện ra một con cá voi sát thủ cái cũng đã nhận nuôi một con cá voi hoa tiêu nhỏ.

Một số nhà khoa học tin rằng , nhưng điều này không mang lại lợi ích gì cho cá voi sát thủ. Việc sản xuất sữa mẹ tiêu tốn rất nhiều năng lượng và cá voi sát thủ, và khi nhận con nuôi, nó cần phải nuôi những chú cá voi hoa tiêu con trong ít nhất ba năm ... Điều này không tốt cho cá voi sát thủ, và có thể sẽ gây ra nhiều rắc rối hơn.

Vào năm 2019, một nghiên cứu trên tạp chí Animal Behavior đã phát hiện ra trường hợp một con cá heo mũi chai cái vừa mới sinh một con đã nhận nuôi một con cá voi hoa tiêu. Các nhà nghiên cứu tin rằng cá heo mũi chai cái có thể có động lực và sự khoan dung với con non vì con của nó vừa mới chào đời.

Mặc dù áp lực tiến hóa dường như giải thích được việc nhận con nuôi ở hầu hết các loài động vật nhưng nó không giải thích được nhiều trường hợp riêng lẻ. Đặc biệt đối với những sinh vật có trí thông minh cao như cá voi sát thủ.