Thí nghiệm khoa học cho thấy con người có thể không có ý thức tự chủ

Đối với các nhà thần học, định mệnh giống như một cuốn sách đã được viết sẵn, chúng ta chỉ là những người thực hành định mệnh, và mọi thứ trong vũ trụ đều đang tiến về phía trước theo con đường đã định sẵn.

Nhưng đối với những người theo chủ nghĩa duy vật, vận mệnh của chúng ta nằm trong tay chúng ta. Sở dĩ con người có thể làm chủ vận mệnh của mình là vì mỗi chúng ta đều có ý chí tự do. Mọi sự lựa chọn ở ngã ba cuộc đời đều do chính chúng ta thực hiện, ý thức của chúng ta chọn con đường tiếp theo cho chúng ta và dẫn dắt mỗi người đến một số phận khác nhau.

Nhưng điều này có đúng không? Trong khuôn khổ cơ học cổ điển, mọi thứ trong vũ trụ đều có thể tính toán được, dù đó là những vật thể vũ trụ vĩ mô hay những chuyển động phân tử vi mô. Chỉ cần hiểu rõ các thông số cơ bản của các vật thể này, chúng ta có thể dự đoán trạng thái chuyển động của chúng bất cứ lúc nào trong tương lai dựa trên các công thức.

Cơ thể con người cũng được cấu thành từ vô số phân tử, nếu chúng ta biết trạng thái và thông số của tất cả các phân tử thì dường như có thể tính toán được số phận của chúng ta. Nhưng thật không may, đây chỉ là lý thuyết mang tính giả thuyết trong cộng đồng khoa học, bởi theo trình độ công nghệ hiện tại, chúng ta không thể chế tạo được một chiếc máy tính như vậy.

Tuy nhiên, các thí nghiệm và nghiên cứu khoa học cho thấy rằng hành động và quyết định của chúng ta không hoàn toàn do chính chúng ta quyết định. Dường như có một thế lực bí ẩn nào đó đang điều khiển chúng ta.

Hành động và quyết định của chúng ta không hoàn toàn do chính chúng ta quyết định. (Ảnh minh họa: Zhihu).

Vào những năm 1960, có hai nhà khoa học đã thực hiện một thí nghiệm nổi bật, họ tin rằng trước khi ý thức con người xuất hiện, có thể có một sức mạnh bí ẩn trong não tác động trước đến mọi hành động tiếp theo. Để khám phá giả thuyết này, họ đặt máy quét EEG (điện não đồ) lên đầu những người tham gia và yêu cầu họ nhấn nút trong khi họ nhận thức được điều đó một cách có ý thức.

Kết quả thí nghiệm thật đáng ngạc nhiên, não đã đưa ra hướng dẫn ấn ngón tay trước khi những người tham gia nhận ra rằng họ cần phải ấn ngón tay. Mặc dù quá trình này cực kỳ ngắn gọn nhưng máy quét EEG vẫn ghi lại được hoạt động tinh tế của não. Điều này cũng có nghĩa là khi các tình nguyện viên chuẩn bị cử động ngón tay một cách có ý thức, bộ não của họ đã gửi trước hướng dẫn cử động.

Điều này có nghĩa là hoạt động của não diễn ra trước sự hình thành ý thức, cho thấy sự tồn tại của một lực thao túng đi trước nhận thức của chúng ta. Và sức mạnh bí ẩn này rất có thể chính là tiềm thức. 

Trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, nhiều hành động và quyết định đều do tiềm thức kích hoạt. Mặc dù chúng ta có vẻ là những cá thể hoàn chỉnh và những việc chúng ta làm hàng ngày dường như do chính chúng ta quyết định, nhưng thực tế những hành động này có thể không hoàn toàn xuất phát từ mong muốn của chúng ta. Kết quả của thí nghiệm này khiến các nhà khoa học ngạc nhiên. Họ nhận ra rằng họ không thể làm sáng tỏ sức mạnh bí ẩn này. Vì vậy, thí nghiệm này dần dần bị gác lại.

Trong cuộc sống, nhiều hành động và quyết định đều do tiềm thức kích hoạt. (Ảnh minh họa: Zhihu).

Cho đến những năm 1980, giáo sư Benjamin Libet (một nhà khoa học thần kinh người Mỹ, người đi tiên phong trong lĩnh vực ý thức con người) đã tiến hành một nghiên cứu tiếp nối thí nghiệm trước đó.

Thí nghiệm này cũng yêu cầu người tham gia nhấn nút nhưng đã thêm một liên kết mới. Họ không hiển thị đồng hồ trên màn hình máy tính mà là một mặt số tương tự có chấm đỏ di chuyển với tốc độ không đổi theo chiều kim đồng hồ. Người tham gia cần nhìn chằm chằm vào chấm đỏ rồi nhấn nút để dừng chấm đỏ. Và ghi lại vị trí của chấm đỏ.

Để ghi lại chính xác thời điểm các phím được nhấn và thời điểm não nhận biết được chúng, Libet đã gắn điện cơ đồ vào ngón tay của người tham gia và đặt máy quét EEG lên đầu họ. Điều này có thể ghi lại chính xác thời gian ngón tay nhấn phím và quan sát hoạt động sóng não khi não tạo ra ý thức nhấn phím.

(Ảnh minh họa: Zhihu).

Mục đích của thí nghiệm này rất rõ ràng, đó là tiết lộ mối quan hệ giữa nhận thức của não về việc nhấn phím và hành động nhấn phím thực tế bằng cách so sánh trình tự của ba thời điểm này.

Theo hiểu biết hiện tại của chúng ta, người ta thường tin rằng trước tiên não tạo ra ý thức nhấn nút, sau đó tạo ra sóng não để chuẩn bị cho thao tác nhấn nút và cuối cùng là ngón tay nhấn nút. Tuy nhiên, kết quả thí nghiệm đã vượt quá sự mong đợi của mọi người. Kết quả thực nghiệm cho thấy, thứ tự của 3 điều này là đầu tiên não sẽ tạo ra sóng não để chuẩn bị cho việc nhấn nút, sau đó xuất hiện nhận thức về việc nhấn nút và cuối cùng là ngón tay nhấn nút.

Điều đáng ngạc nhiên hơn nữa là não sẽ tạo ra các sóng não tương ứng trước 0,35 giây trước khi nhấn nút. Điều này có nghĩa là bộ não của chúng ta không được ý thức của chúng ta hướng dẫn trong việc đưa ra những quyết định quan trọng.

Vì vậy, Libet cũng đi đến kết luận rằng nhận thức của não về việc nhấn nút chỉ xuất hiện sau khi nhận được tín hiệu rằng não đã sẵn sàng nhấn nút. Kết luận này phá vỡ cách hiểu truyền thống của chúng ta về ý thức của chính mình. Nó dường như ngụ ý rằng hành động và quyết định của chúng ta không hoàn toàn bị chi phối bởi ý thức mà bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố không tự nguyện. Điều này dẫn đến một suy nghĩ sâu sắc: Phải chăng số phận của chúng ta thực sự đã được hoạch định trước?

Hành động và quyết định của chúng ta còn bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố không tự nguyện.(Ảnh minh họa: Zhihu).

Năm 1999, giáo sư tâm lý học Wegener đã tiến hành một thí nghiệm cải tiến. Ông mời hai người tham gia tiến hành thí nghiệm. Hai người tham gia đồng thời nhìn vào con trỏ trên màn hình và bấm phím trên tay. Trước khi thử nghiệm bắt đầu, Wegener không cho họ biết phím nào điều khiển con trỏ trên màn hình.

Người tham gia A là đối tượng thực sự của thí nghiệm, anh ta không có quyền kiểm soát các phím trên tay, trong khi Người tham gia B lại có thể quyết định vị trí của con trỏ màn hình. Sau khi thí nghiệm chính thức bắt đầu, khi A nghe thấy tiếng bíp và nhấn nút, B thực chất đang điều khiển chuyển động của con trỏ trên màn hình. Thiết kế thử nghiệm này nhằm mục đích mang lại cho A trải nghiệm điều khiển ảo. Tuy nhiên, khi số lần thử nghiệm tăng lên và khoảng cách về thời gian giữa A và B điều khiển con trỏ trên màn hình dần thu hẹp lại, A dần làm chủ được kiểu chuyển động của con trỏ và thời gian nhấn các nút. Chỉ cần sự chênh lệch về thời gian điều khiển giữa A và B ngày càng nhỏ đi, A sẽ phát triển ý thức tự chủ. Điều này có nghĩa là A bắt đầu tin rằng mình có thể điều khiển con trỏ trên màn hình.

Chúng ta vẫn có thể kiểm soát được một phần số phận của mình thông qua việc kiểm soát cơ thể mình.. (Ảnh minh họa: Zhihu).

Điều đáng chú ý là người B thực sự có thể kiểm soát việc ra quyết định của người A. Anh ta có thể đánh lừa người A và khiến anh ta nghĩ rằng quyết định của anh ta là dựa trên ý thức của chính anh ta. Thí nghiệm này đã khơi dậy nhiều suy nghĩ sâu sắc về ý thức tự chủ và việc ra quyết định. Phải chăng trong vũ trụ có một thế lực huyền bí nào đó đang điều khiển chúng ta, số phận của vạn vật trên thế giới là do định mệnh?

Chúng ta không thể đưa ra câu trả lời chắc chắn về việc liệu số phận có được định trước hay không. Nhưng chúng ta vẫn có thể kiểm soát được một phần số phận của mình thông qua việc kiểm soát cơ thể mình. Số phận của chúng ta có thể không hoàn toàn được định sẵn, miễn là chúng ta chịu trách nhiệm về cuộc sống của mình, chúng ta tin rằng vũ trụ sẽ cho chúng ta câu trả lời tốt nhất cho số phận của mình.