Vết nứt khổng lồ có khiến châu Phi tách đôi?

Một vết nứt khổng lồ, gọi là Đới tách giãn Đông Phi, đang chậm rãi chia tách châu Phi, lục địa lớn thứ hai thế giới.

Liệu châu Phi có thể bị chia cắt hoàn toàn trong tương lai không, và nếu có thì khi nào sẽ xảy ra? Trước tiên, hãy xem xét các mảng kiến tạo - những mảng bên ngoài của bề mặt Trái đất có thể va chạm với nhau, tạo thành núi, hoặc tách ra xa nhau, tạo ra những vùng lòng chảo rộng lớn.

Những cánh đồng ở Thung lũng Tách giãn Lớn của Ethiopia, một phần của Đới tách giãn Đông Phi. (Ảnh: LuCaAr)

Đới tách giãn Đông Phi là một mạng lưới các thung lũng trải dài khoảng 3.500km từ Biển Đỏ đến Mozambique, theo Hội Địa chất London (GSL). Dọc theo vết nứt khổng lồ này, mảng kiến tạo Somalia đang bị kéo về phía đông, tách khỏi mảng kiến tạo lớn hơn và cổ xưa hơn của châu Phi - Nubia, theo Đài quan sát Trái đất thuộc NASA. Mảng Nubia còn được gọi là mảng châu Phi.

Hai mảng Somalia và Nubia cũng đang tách khỏi mảng Arab ở phía bắc. Những mảng kiến tạo này giao nhau tại Afar, Ethiopia, tạo thành một hệ thống rạn nứt hình chữ Y.

Đới tách giãn Đông Phi bắt đầu hình thành giữa Arab và khu vực Sừng châu Phi khoảng 35 triệu năm trước, Cynthia Ebinger, chủ nhiệm khoa địa chất tại Đại học Tulane, chia sẻ với Live Science hôm 17/6. Đới tách giãn này mở rộng về phía nam theo thời gian, chạm đến phía bắc Kenya vào 25 triệu năm trước.

Đới tách giãn gồm hai tập hợp đường nứt song song trong lớp vỏ Trái đất. Đường nứt phía đông chạy qua Ethiopia và Kenya, trong khi đường nứt phía tây chạy theo hình vòng cung từ Uganda đến Malawi. Nhánh phía đông khô cằn, trong khi nhánh phía tây nằm trên ranh giới của rừng mưa Congo, theo Đài quan sát Trái đất thuộc NASA.

Ebinger cho biết, sự tồn tại của các đường nứt phía đông và phía tây cũng như việc phát hiện những khu vực động đất và núi lửa ngoài khơi cho thấy, châu Phi đang chậm rãi tách ra dọc theo một số đường nứt với tốc độ chỉ khoảng 6,35mm mỗi năm.

Đới tách giãn Đông Phi nhiều khả năng hình thành do nhiệt bốc lên từ quyển mềm - phần nóng hơn, yếu hơn và ở phía trên của lớp phủ Trái đất - giữa Kenya và Ethiopia. Lượng nhiệt này khiến lớp vỏ bên trên phình ra và dâng lên, dẫn đến đá lục địa giòn giãn ra nứt vỡ.

Có nhiều kịch bản về chuyện xảy ra khi châu Phi tách đôi. Theo một kịch bản, phần lớn mảng kiến tạo Somalia sẽ tách khỏi phần còn lại của lục địa châu Phi và giữa chúng sẽ xuất hiện một vùng biển. Khối đất mới sẽ bao gồm Somalia, Eritrea, Djibouti và những vùng phía đông của Ethiopia, Kenya, Tanzania, Mozambique. "Một kịch bản khác là chỉ có phía đông Tanzania và Mozambique tách ra", Ebinger cho biết.

Ebinger nhận định, nếu lục địa châu Phi bị chia cắt, đường nứt ở Ethiopia và Kenya có thể tách ra để tạo ra mảng Somalia trong vòng 1 - 5 triệu năm tới.

Tuy nhiên, châu Phi có thể sẽ không chia đôi. Theo Ebinger, các lực địa chất thúc đẩy sự rạn nứt có thể quá chậm để tách rời hai mảng Somalia và Nubia. Một ví dụ nổi bật về vết nứt thất bại là Vết nứt Trung lục địa, uốn lượn khoảng 3.000km qua khu vực Thượng Trung Tây của Bắc Mỹ. Theo GSL, nhánh phía đông của Đới tách giãn Đông Phi là một vết nứt thất bại. Tuy nhiên, nhánh phía Tây vẫn đang hoạt động.