Vì sao cá thòi lòi buộc phải sống trên bờ?

Cá thòi lòi là một sinh vật khá thú vị và mới đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra một hiện tượng gây sốc: cá thòi lòi buộc phải lên bờ sống! Khám phá này đã làm dấy lên mối quan tâm và ngạc nhiên rộng rãi. Đâu là nguyên nhân của hiện tượng kỳ thú này?

Thiếu oxy trong nước

Việc thiếu oxy trong nước có thể là do hiện tượng phú dưỡng của vùng nước. Quá nhiều chất hữu cơ và chất dinh dưỡng có thể dẫn đến sự phát triển quá mức của tảo và thực vật trong nước, tạo ra hiện tượng nở hoa ồ ạt. Tảo nở hoa làm giảm lượng oxy hòa tan trong nước, khiến cá khó nhận đủ oxy.

Việc thiếu oxy trong nước cũng có thể liên quan đến sự gia tăng nhiệt độ. Khi nhiệt độ nước tăng khả năng hòa tan oxy sẽ giảm dẫn đến hàm lượng oxy hòa tan trong nước giảm theo. Điều này đặc biệt phổ biến vào mùa hè và ở vùng nước nông. Sự kết hợp của nhiệt độ cao và vùng nước nông làm tăng nguy cơ thiếu oxy trong nước và cá có thể không sống được trong môi trường như vậy.

Dòng nước chảy chậm cũng có thể dẫn đến thiếu oxy trong nước. Dòng chảy của nước có thể làm tăng sự tiếp xúc giữa nước và không khí, giúp phân giải và cung cấp oxy. Khi dòng nước chảy chậm hoặc tù đọng, cá không được cung cấp đủ oxy.

Cá thòi lòi có tên khoa học là Periophthalmus variabilis, thuộc họ bống trắng, là loài động vật lưỡng cư, có hình thù gần giống với cá bống sao nhưng da xù xì và hai mắt lồi to trên chóp đầu. (Ảnh: Zhihu).

Vậy tại sao cá thòi lòi lại chọn cách buộc phải lên bờ? Lý do chính là chúng tìm kiếm cơ hội cung cấp oxy. Mặc dù cá thòi lòi sống dưới nước nhưng chúng có những đặc điểm sinh lý độc đáo cho phép chúng rời khỏi nước trong thời gian ngắn. Khi trong nước thiếu oxy, cá thòi lòi sẽ cảm nhận được tình trạng thiếu oxy và chủ động lên bờ để lấy thêm oxy.

Buộc phải lên bờ có thể khiến cá thòi lòi tạm thời thoát khỏi tình trạng thiếu oxy dưới nước. Hàm lượng oxy trong không khí trên bờ cao hơn nhiều so với trong nước nên việc buộc phải lên bờ đã trở thành một cách hiệu quả để cá thòi lòi lấy oxy. Cá thòi lòi thường dành thời gian trên đá, bùn hoặc cát ẩm ướt, sử dụng oxy từ bờ để cung cấp lại cho cơ thể của chúng.

Tuy nhiên, bị buộc phải lên bờ cũng đi kèm với những rủi ro riêng. Sự di chuyển của cá thòi lòi trên cạn chỉ mang tính tạm thời vì chúng không thể tồn tại lâu trên cạn. Các yếu tố bất lợi như thay đổi nhiệt độ hiện có trên bờ, mối đe dọa của động vật ăn thịt và mất nước đều có thể gây căng thẳng cho cá thòi lòi. Do đó, một khi điều kiện trên bờ trở nên nguy hiểm hoặc bất lợi, cá thòi lòi nhanh chóng quay trở lại vùng nước.

Loài cá này được tìm thấy chủ yếu ở các khu vực cửa sông và vùng ven biển nhiệt đới như Ấn Độ, Australia hay khu vực Đông Nam Á như Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam... Tổng cộng có 32 loài cá thòi lòi sinh sống trên Trái Đất. (Ảnh: USGS).

Ô nhiễm nguồn nước

Ô nhiễm nguồn nước đã và đang tác động trực tiếp đến môi trường sống của cá thòi lòi. Ô nhiễm nước chủ yếu do xả nước thải công nghiệp, thuốc trừ sâu nông nghiệp và rác thải sinh hoạt vào các vùng nước.

Các chất ô nhiễm này ảnh hưởng trực tiếp đến hàm lượng oxy, giá trị pH và nồng độ các chất thải trong nước. Cá thòi lòi cần oxy trong lành và chất lượng nước phù hợp để tồn tại, và ô nhiễm nguồn nước sẽ làm suy yếu môi trường sống của chúng, khiến nhiều loài cá thòi lòi rời bỏ môi trường sống.

Ô nhiễm nguồn nước đã tàn phá chuỗi thức ăn của cá thòi lòi. Cá thòi lòi là sinh vật sống ở tầng đáy và chúng thường ăn tảo trong nước, từ đó cung cấp nguồn thức ăn cho các loài cá và động vật thủy sinh khác.

Tuy nhiên, ô nhiễm nguồn nước sẽ dẫn đến sự suy giảm, thậm chí là tuyệt chủng của các loài tảo trong nước, từ đó ảnh hưởng đến nguồn thức ăn của cá thòi lòi. Nếu không có đủ thức ăn, cá thòi lòi sẽ khó duy trì các hoạt động sống của mình nên chúng phải tìm cách khác để sinh tồn.

Tổ chức Sinh vật thế giới nhận định cá thòi lòi là một trong 6 loài vật "kỳ lạ nhất hành tinh".

Chúng có thể sống dưới nước, trong bùn lầy hoặc chạy nhảy trên cạn, thậm chí còn leo cây khi đi kiếm thức ăn. Mỗi con trưởng thành dài 10-15 cm, to bằng ngón tay. (Ảnh: Grunge)

Ô nhiễm nguồn nước cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình sinh sản và nuôi con của cá thòi lòi. Một số chất ô nhiễm tích tụ trong nước và truyền đến cá thòi lòi thông qua chuỗi thức ăn sẽ làm tổn thương các tế bào sinh sản của cá thòi lòi và làm giảm khả năng sinh sản của chúng.

Hơn nữa, ô nhiễm nguồn nước cũng có thể gây hại cho trứng do cá thòi lòi đẻ ra, ảnh hưởng đến quá trình ấp nở của trứng và sự phát triển bình thường của cá con. Những vấn đề này sẽ tiếp tục đe dọa quần thể và sự sống còn của cá thòi lòi.

Nói một cách tương đối, mặc dù cá thòi lòi sống trên bờ có thể tạm thời tránh xa mối đe dọa ô nhiễm nguồn nước nhưng chúng không tự nguyện lên bờ sống.

Cá thòi lòi là động vật sống dưới nước, quen sống dưới nước và đã thích nghi với môi trường, lối sống dưới nước. Sống trên cạn sẽ kéo theo hàng loạt thách thức mới như cạnh tranh thức ăn và môi trường sống với các sinh vật khác trên cạn, thích nghi với sự thay đổi của khí hậu và môi trường đất liền, v.v.

Cá thòi lòi sống phổ biến dọc bãi lầy ở cửa sông, bãi biển nhiều bùn, có mực nước ngập sâu không quá 2m. (Ảnh: Zhihu).

Môi trường sống bị phá hủy

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng môi trường sống của cá thòi lòi bị hủy hoại là do các hoạt động của con người tác động đến môi trường biển. Khi tăng trưởng dân số và công nghiệp hóa tăng tốc, vùng nước nông không được bảo vệ của các khu vực ven biển phải chịu đánh bắt quá mức, ô nhiễm công nghiệp...

Điều này đã dẫn đến chất lượng nước bị suy giảm, hệ sinh thái bị rối loạn, môi trường sống của nhiều loài thủy sinh vật như cá thòi lòi bị hủy hoại nghiêm trọng. Chúng dần mất đi nguồn thức ăn thông thường và phải tìm kiếm cơ hội mới để tồn tại.

Sự nóng lên toàn cầu cũng đang tác động rất lớn đến môi trường sống của cá thòi lòi. Do biến đổi khí hậu, nhiệt độ đại dương tăng lên đã buộc nhiều sinh vật biển phải rời bỏ môi trường sống ban đầu của chúng.

Đối với cá thòi lòi, chúng cần thích nghi với nhiệt độ cao để tồn tại hoặc bị stress nhiệt và tổn thương sinh lý. Sự đổ bộ hàng loạt của cá thòi lòi lên bờ trên thực tế đã trở thành một bằng chứng hữu hình về sự nóng lên toàn cầu.

Sự phá hủy môi trường sống cũng dẫn đến sự phá vỡ cân bằng sinh thái. Vùng nước nông ven biển là một hệ sinh thái phức tạp, trong đó có sự phụ thuộc và tác động lẫn nhau giữa các sinh vật khác nhau.

Là mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn, cá thòi lòi có mạng lưới quan hệ phức tạp với các sinh vật khác. Một khi môi trường sống bị hủy hoại, cân bằng sinh thái này bị phá vỡ, cá thòi lòi phải tìm môi trường sống mới để duy trì nhu cầu sinh tồn của mình.