Vì sao Trái đất lại đảo ngược địa từ?

Trong quá khứ xa xôi, từ trường Trái đất đã trải qua sự đảo ngược chưa từng có. Hiện tượng bí ẩn này được gọi là đảo ngược địa từ và nó gây ra hiện tượng kỳ lạ và đáng sợ trên khắp thế giới.

Nguyên nhân của sự đảo ngược địa từ

Đảo ngược địa từ là khi hướng của từ trường Trái đất ngược với cực bắc và cực nam bình thường. Hiện tượng này đã xảy ra nhiều lần trong lịch sử địa chất nhưng nguyên nhân cụ thể của nó vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, giới học thuật thường tin rằng sự chuyển động của chất lỏng trong Trái đất là một trong những nguyên nhân chính gây ra sự đảo ngược địa từ.

Từ trường của Trái đất được tạo ra bởi dòng điện trong lõi ngoài của Trái đất. Lõi ngoài bên trong của Trái đất được làm từ oxy, sắt và các kim loại khác, và những kim loại này là chất dẫn điện tốt. Do lõi ngoài nằm giữa lõi trong của Trái đất và lớp vỏ Trái đất nên có độ dốc nhiệt độ lớn và chênh lệch nhiệt. Điều này gây ra sự đối lưu nhiệt, tạo ra những dòng chảy mạnh. Dòng chảy này gây ra sự hình thành dòng điện và tạo ra từ trường của Trái đất.

Địa từ trường của Trái đất là từ trường bên trong bề mặt Trái đất. Nó được tạo ra trong lõi ngoài lỏng của bên trong Trái đất, tạo thành từ trường toàn cầu thông qua các quá trình từ thủy động lực và được liên kết với chuyển động quay của Trái đất. (Ảnh: Zhihu).

Một mạng lưới từ kế dày đặc có thể đo và ghi lại cường độ và hướng của trường địa từ. Những dữ liệu này cho thấy những thay đổi trong trường địa từ là một quá trình tương đối phức tạp và liên tục.

Dưới tác động của chuyển động chất lỏng trong Trái đất, quá trình đảo ngược của trường địa từ có thể được chia đại khái thành ba giai đoạn:

• Quá trình phân rã của từ trường, ở giai đoạn này, cường độ của từ trường sẽ dần yếu đi và hướng của nó sẽ trở nên hỗn loạn hơn.
• Trôi cực từ là quá trình vị trí của các cực từ của Trái đất bắt đầu lệch khỏi vị trí hiện tại và di chuyển theo hướng ngược lại với vị trí hiện tại.
• Quá trình tái tạo cực từ, tức là từ trường mới bắt đầu được thiết lập, các cực từ cuối cùng sẽ đạt đến vị trí ngược lại so với trước đó.

Sự chuyển động của chất lỏng ngoài Trái đất là một trong những nguyên nhân gây ra hiện tượng đảo ngược địa từ nhưng cơ chế cụ thể vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, một lý thuyết được chấp nhận rộng rãi là sự tương tác giữa chuyển động của mảng vỏ và đối lưu nhiệt. Các mảng vỏ là những khối đá lớn chuyển động trên lớp vỏ Trái đất và chúng được cho là động lực quan trọng của chuyển động chất lỏng trong Trái đất. Khi các mảng di chuyển, chúng tương tác với các dòng đối lưu nhiệt trong lớp phủ Trái đất và gây ra chuyển động chất lỏng bên trong Trái đất. Chuyển động này làm xáo trộn sự phân bố dòng điện trong Trái đất, từ đó làm thay đổi hướng của trường địa từ.

Đảo ngược địa từ là sự đảo ngược hướng của trường địa từ của Trái đất. Hiện tượng này xảy ra định kỳ trong lịch sử Trái đất, khoảng 500.000 năm một lần. Đảo ngược địa từ là một biểu hiện quan trọng của sự phát triển lâu dài của từ trường Trái đất và có ý nghĩa to lớn đối với việc nghiên cứu khoa học và địa chất Trái đất. (Ảnh: Zhihu).

Sự quay của Trái đất cũng là một động lực quan trọng cho sự chuyển động của chất lỏng trong Trái đất. Lực Coriolis do Trái đất tự quay tạo ra làm xáo trộn dòng chảy ở lõi ngoài. Sự xáo trộn này cũng gây ra những thay đổi trong trường địa từ. Các yếu tố khác bên trong Trái đất, chẳng hạn như sự đối lưu nhiệt trong lớp phủ và sự quay của lõi rắn, cũng có thể có tác động nhất định đến những thay đổi trong trường địa từ. Mặc dù chuyển động của chất lỏng trong Trái đất là một trong những nguyên nhân chính gây ra sự đảo ngược địa từ nhưng cơ chế đảo ngược địa từ vẫn là một chủ đề nóng trong lĩnh vực khoa học Trái đất.

Hiện nay, các nhà khoa học sử dụng các phương pháp địa vật lý, công nghệ hàng không vũ trụ và dữ liệu khảo sát địa chất để nghiên cứu quá trình và cơ chế đảo ngược địa từ, hy vọng hiểu rõ hơn về các quá trình vật lý bên trong Trái đất và làm sáng tỏ thêm nguyên nhân của sự đảo ngược địa từ. Điều này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những thay đổi, tiến hóa của Trái đất và có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển của khoa học Trái đất và những ứng dụng liên quan.

Vào những thời điểm nhất định, từ trường của Trái đất có thể đảo ngược hoàn toàn, với các cực từ phía bắc và phía nam của Trái đất đổi chỗ cho nhau. Sự đảo ngược này là một quá trình chậm chạp có thể kéo dài hàng nghìn năm. (Ảnh: Zhihu).

Ảnh hưởng của sự đảo ngược địa từ

Sự đảo ngược địa từ sẽ gây ra những hậu quả đáng kể cho cả hệ thống sinh học và công nghệ trên Trái đất. Nhiều động vật và vi sinh vật dựa vào trường địa từ để định hướng. Ví dụ, chim và cá sử dụng trường địa từ để xác định sự di cư và môi trường sống, đồng thời chúng dựa vào thông tin địa từ để có được cảm giác về phương hướng.

Tuy nhiên, sự đảo ngược địa từ có thể làm gián đoạn hệ thống định vị của chúng, khiến chúng mất phương hướng và thậm chí lạc lối trong những môi trường xa lạ. Đối với một số côn trùng và vi sinh vật dựa vào cảm biến địa từ, sự đảo ngược địa từ có thể có tác động nghiêm trọng hơn và quần thể loài của chúng có thể bị đe dọa hoặc thậm chí gây ra sự tuyệt chủng sinh học.

Sự đảo ngược địa từ không chỉ ảnh hưởng đến từ trường của Trái đất mà còn có tác động nhất định đến các sinh vật sống trên Trái đất. Có một mối tương quan nhất định giữa sự đảo ngược địa từ và sự kiện tuyệt chủng của các sinh vật sống. Sự đảo ngược địa từ có thể khiến từ trường Trái đất suy yếu hoặc thậm chí biến mất, điều này sẽ tạo điều kiện cho gió mặt trời và các tia vũ trụ xâm nhập vào Trái đất dễ dàng hơn. Những hạt năng lượng cao này có hại cho các sinh vật sống và có thể gây áp lực lớn hơn lên các sinh vật sống trên Trái đất, đặc biệt là những sinh vật sống dựa vào trường địa từ để di chuyển. (Ảnh: Zhihu).

Sự đảo ngược địa từ cũng có thể có tác động đáng kể đến các hệ thống định vị. Các hệ thống định vị hàng hải và hàng không hiện đại cũng như các hệ thống định vị vệ tinh như GPS dựa vào thông tin địa từ để cung cấp các chức năng định vị và định vị chính xác. Tuy nhiên, sự đảo ngược địa từ có thể khiến các hệ thống này bị hỏng vì chúng không thể xác định chính xác vị trí của cực bắc và cực nam từ.

Điều này sẽ mang lại sự nhầm lẫn và rủi ro lớn cho phi công, thuyền trưởng, người điều khiển phương tiện và các nhân viên điều hướng khác. Sự đảo ngược địa từ cũng có thể làm hỏng hệ thống thông tin liên lạc và hệ thống lưới điện, gây nhiễu nghiêm trọng cho hoạt động vận tải, thông tin liên lạc và cung cấp năng lượng của xã hội loài người.

Sự đảo ngược địa từ cũng có tác động nhất định đến hoạt động địa nhiệt và chuyển động của vỏ Trái đất. Những thay đổi trong từ trường có thể ảnh hưởng đến dòng nhiệt và chuyển động kiến tạo bên trong Trái đất, từ đó làm thay đổi các hoạt động địa chất của Trái đất. Những thay đổi định kỳ trong sự đảo chiều địa từ cung cấp một tài liệu tham khảo quan trọng cho việc nghiên cứu các quá trình chuyển động và động lực bên trong Trái đất. (Ảnh: Zhihu).

Mặc dù sự đảo ngược địa từ có thể mang lại một loạt tác động tiêu cực, nhưng vị trí của các cực địa từ đã bị đảo ngược nhiều lần trên Trái đất và các sinh vật cũng như xã hội loài người đã và đang thích nghi và ứng phó với sự thay đổi này. Các nhà khoa học đã tiết lộ tần suất và tác động của các sự kiện đảo ngược địa từ trong quá khứ thông qua việc nghiên cứu các địa điểm và hóa thạch. Xã hội loài người vẫn đang phát triển và cải tiến công nghệ để ứng phó và giải quyết các vấn đề tương ứng khi xảy ra hiện tượng đảo cực địa từ.