Vườn quốc gia Mesa Verde - Hợp chủng quốc Hoa kỳ

Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hiệp quốc Unesco đã công nhận Vườn quốc gia Mesa Verde của Hợp chủng quốc Hoa kỳ là Di sản văn hóa thế giới năm 1978.

Vườn quốc gia Mesa Verde là vườn quốc gia nằm ở phía tây nam tiểu bang Colorado. Vườn nằm ở độ cao 2.600 mét so với mực nước biển. Vườn được tổng thống Hoa Kỳ - Theodore Roosevelt ký quyết định thành lập năm 1906. Vườn Mesa Verde được bảo vệ trong các vách đá cao do đó nơi đây có môi trường được bảo quản vào loại tốt nhất thế giới.

Tại vườn quốc gia có một di chỉ bí ẩn trên các vách đá lôi cuốn sự chú ý của thế giới đặc biệt của giới khảo cổ ngay sau khi được phát hiện. Thực tế Mesa Verde đươc phát hiện vào một ngày mùa đông lạnh giá năm 1073 bởi hai đứa trẻ chăn gia súc. Trong quá trình đi tìm những chú bò trong đàn bị lạc, hai đứa trẻ đã bị lạc đến khu vực này và những gì chúng nhìn thấy đã khiến chúng vô cùng kinh ngạc. Trên vách núi cheo leo dựng đứng là một thành phố đã sụp đổ trong đó nổi bật là một công trình cung điện uy nghi. Cung điện kỳ lạ trên vách núi này đã dấy lên nghi vấn về một dân tộc thần bí sông trong những ngôi làng trên vách núi cheo leo.

Sau nhiều lần khảo sát và nghiên cứu, các nhà khảo cổ nhận ra rằng đây chính là công trình của tổ tiên người Indiana Pueblo (còn gọi là người Anasazi) ở miền Nam nước Mỹ. Họ không để lại bất cứ một ghi chép, văn bản nào bằng lời mà chỉ để lại duy nhất công trình sừng sững trên vách đá cho hậu thế. Theo lịch sử, vào thế kỷ 12, người Anasazi đã bắt đầu xây dựng những khu nhà ở nằm không sâu lắm trong các hang động và bên dưới các gờ đá nhô ra dọc theo những bức tường của hẻm núi. Một số ngôi nhà lớn đươc tập hợp từ nhiều nhà nhỏ, do đó nó rộng đến mức có tổng cộng tới 150 phòng. Nổi tiếng nhất trong số chúng là những khu nhà có tên gọi là Cliff Palace và Spruce Tree House.

Khu nhà này được xây dựng chủ yếu bằng đá sa thạch, dầm gỗ và vữa tự chế từ đất, nước và tro. Đồng thời còn có nhiều bức tường được trang trí bằng thạch cao đất đầy màu sắc. Tuy nhiên, những vật liệu này lại dễ bị xói mòn bởi điều kiện thời tiết thất thường và khắc nghiệt trong khu vực, cụ thể là sự chênh lệch giữa nhiệt độ quá cao và quá thấp.

Được biết, di chỉ này trải rộng trên diện tích 210,7km2. Trong đó có hơn 600 ngôi nhà trên vách đá được tổ tiên người Pueblo tạo ra. Những ngôi nhà này nằm rải rác khắp Vườn quốc gia Mesa Verde. Có những ngôi nhà thậm chí được xây thành nhiều tầng và có cả ban công.

Tài liệu ghi lại rằng: Người Anasazi đến vùng này vào đầu năm 550 sau công nguyên, xây dựng nhà cửa và trồng trọt trên những ngọn núi. Khoảng năm 1150, họ bắt đầu di chuyến nhà vào những hẻm núi. Hầu hết các ngôi nhà xây dựng trên hẻm đều có diện tích nhỏ, nhưng một vài ngôi có diện tích lớn và có thể chứa 250 người (khoảng 150 phòng).

Người Indiana Pueblo sống theo chế độ mẫu hệ: phụ nữ nắm quyền tế lễ và làm chủ gia đình; đàn ông lo việc đồng áng. Trong quá trình khai quật và nghiên cứu, các nhà khảo cổ tìm thấy bên trong nhà các hiện vật như: giỏ, đồ sứ, hạt và những dụng cụ nhà nông của người bộ lạc xưa kia.

Khí hậu tại khu vực này thuộc dạng bán khô hạn. Nước cho sinh hoạt và nông nghiệp của tổ tiên người Pueblo cổ đại được cung cấp bởi những cơn mưa mùa hè, mùa đông có tuyết rơi và thấm vào các suối nước gần các làng Mesa Verde. Tại những khu vực có độ cao khoảng 2.100 m, khí hậu mát mẻ hơn, rất lý tưởng cho nông nghiệp, tuy nhiên nhiệt độ thấp cũng làm giảm lượng nước cần thiết cho nông nghiệp. Các ngôi nhà trong vách đá được tính toán xây dựng để lợi dụng nguồn năng lượng mặt trời. Góc của mặt trời chiếu ít ỏi trong mùa đông chiếu vào những ngôi nhà vách đá, gió ấm áp thổi từ thung lũng với nhiệt độ không khí là 10-20 độ C, do đó trong hốc hẻm núi, ấm hơn bên ngoài. Vào mùa hè, những căn nhà trong vách đá này cũng lại giúp người dân tránh được ánh nắng trực tiếp.

Năm 1300, hạn hán kéo dài đã gây ra sự sụp đổ của nền văn minh Pueblo và khu vực Mesa Verde đã bị bỏ rơi. Tuy nhiên thực tế là từ trước đó rất lâu, khu vực này đã không có người sinh sống. Một số lượng rất nhỏ người Pueblo còn lại sau thế kỷ thứ 10 đều đã lui vào rừng sâu ẩn náu và bỏ lại khu vực Mesa Verde trong hoang tàn.

Trong khuôn viên vườn quốc gia, các nhà khảo cổ tìm thấy có đến 4.400 địa điểm khảo cổ học, bao gồm các ngôi nhà, các làng và những vách đá. Đặc biệt vách đá Palece được cho là vách đá lớn nhát Bắc Mỹ. Vườn quốc gia Mesa Verde được Unesco công nhận theo tiêu chí (iii): Các địa điểm khảo cổ cũng như cảnh quan của vườn quốc gia Mesa Verde là những minh chứng cho sự phát triển của một nền văn hóa, đồng thời nơi đây cũng chứa đựng truyền thống văn hóa, lịch sử của người Pueblo xưa kia.

Chưa hết, một điều nữa khiến cho cung điện này trở nên bí ẩn là khu vực kiva (không gian nằm dưới lòng đất được người bản địa sử dụng cho các cuộc họp quan trọng về chính trị) nằm ở trung tâm của tòa kiến trúc. Cụ thể, khu vực kiva nằm ở nơi mà toàn bộ các căn phòng được phân chia bởi hàng loạt bức tường không có cửa ra hoặc lối vào. Mặt tường bên trong và bên ngoài của căn phòng cũng được tô hai màu khác nhau. Điều này đã khiến các học giả và du khách "vò đầu bứt tai" về mục đích thật sự của nó.

Theo một giả thuyết phổ biến, người ta tin rằng Cliff Palace là một trung tâm hành chính xã hội được xây dựng với mục đích tổ chức nghi lễ, đồng thời cũng là nơi ở các thị tộc khác ngoài người bản địa. Ý tưởng này bắt nguồn từ thực tế là có nhiều phòng tiêu chuẩn hơn so với căn phòng kiva truyền thống của người Pueblo, cụ thể có khoảng 150 căn phòng và 20 kiva, điều này chỉ ra rằng cung điện là nơi có sự kết hợp chặt chẽ giữa các dân tộc khác nhau.

Không nghi ngờ gì nữa, Cliff Palace thuộc Công viên Quốc gia Mesa Verde là một trong những địa điểm khảo cổ hấp dẫn nhất và rất đáng để ghé thăm. Cùng với việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về cuộc sống của người Pueblo cổ đại và lịch sử khu vực, kỳ quan kiến trúc này còn cho chúng ta biết về cách mà những nền văn hoá cổ xưa giao thoa với nhau.