Axit phosphorơ - Y học, Y tế

Axít phốtphorơ là một hợp chất được biểu diễn bởi công thức H₃PO₃. Đây là axit hai nấc (sẵn sàng phóng thích hai proton), không phải là ba nấc theo như công thức đã đề xuất. Axit phốtphorơ là một chất trung gian trong quá trình điều chế các hợp chất phốtpho khác.

Danh pháp và sự hỗ biến

Về bản chất, axít này chỉ có hai nấc nên biểu diễn bằng công thức HPO(OH)₂ có phần chính xác hơn H₃PO₃. Chất này tồn tại trong cân bằng với một lượng nhỏ P(OH)₃ (đồng phân do hỗ biến). Theo đề xuất năm 2005 của IUPAC, chất hỗ biến nên được gọi là axít phốtphorơ, trong khi đó axit hai chức thì gọi là axit phốtphonic. Chỉ có dạng oxy hóa mới được gọi tên tận cùng là "ơ". Các dạng oxyaxit quan trọng khác của phốtphorơ là axit photphoric (H₃PO₄) và axit hypophotphorơ (H₃PO₂). Dạng oxy hóa của axit photphorơ dễ bị hỗ biến do H giữa O và P chuyển dịch.

Người ta quan sát được sự có mặt của đồng phân hỗ biến P(OH)₃ dựa vào sự phối trí của nó với molyben.

Cấu trúc và trạng thái oxy hóa

Ở trạng thái rắn, HP(O)(OH)₂ có dạng tứ diện với một liên kết P=O 148 pm và hai liên kết P-O(H) 154 pm dài hơn. Vì độ âm điện của H và P tương tự nhau, liên kết P-H không làm biến đổi trạng thái oxy hóa của phốtphot, do đó P(II) là hóa trị hình thức.

Điều chế

HPO(OH)₂ là sản phẩm từ thủy phân anhydrit axit:

P₄O₆ + 6 H₂O → 4 HPO(OH)₂

(Tương tự như H₃PO₄ và P₄O₁₀).

Trong công nghiệp, axit này được điều chế bằng cách thủy phân phốtpho triclorua:

PCl₃ + 3 H₂O → HPO(OH)₂ + 3 HCl

Kali photphit cũng là một nguyên liệu điều chế tốt:

K₂HPO₃ + 2 HCl → 2 KCl + H₃PO₃

Thực tế, kali photphit được pha với lượng dư axit clohydric. Làm theo phản ứng rồi cô cạn dung dịch, kết tinh bằng alcol, axit tinh chất sẽ được tách riêng khỏi muối.

Chú thích

Khác

• Holleman, A. F.; Wiberg, E. "Inorganic Chemistry." Academic Press: San Diego, 2001. ISBN 0-12-352651-5.
• D. E. C. Corbridge. "Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology." 5th ed. Elsevier: Amsterdam. ISBN 0-444-89307-5.