Cây Chanh dây (Passion fruit/Passiflora incarnata)

ên tiếng anh/Tên khoa học: Passion fruit/Passiflora incarnata

Tên thường gọi: Cây chanh dây, chanh leo, mắc mát, mát mát, lạc tiên hoa tím…

Họ thực vật: Rutaceae (Họ cam chanh)

Nguồn gốc cây chanh dây

Chanh dây có nguồn gốc từ các nước Nam Mỹ (Argentina, Paraguay và Brasil) nhưng đã phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới.

Nguồn gốc 2 giống lạc tiên (chanh dây) được trồng phổ biến ở Việt Nam:

+ Giống lạc tiên vỏ vàng có nguồn gốc từ Sirilanca, Urganda và Hawaii có mặt ở Việt Nam với tên gọi là chanh dây.

+ Giống lạc tiên vỏ đỏ có nguồn gốc từ Australia và Đài Loan, thích ứng với các vùng có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ bình quân 18 - 20oC, cao độ trung bình từ 800 - 1.000m, có khả năng ra hoa và đậu quả quanh năm, cho năng suất rất cao.

Mô tả sơ bộ về cây chanh dây (chanh leo)

• Thân chanh dây

Chanh dây (chanh leo) là một loài thực vật bán thân gỗ, sống lâu năm, thân bò leo và phát triển rất nhanh. Vỏ thân và màu xanh lá cây, có lông tơ hoặc trơn, có thể phát triển dài tới 15m, với nhiều tua.

• Lá chanh dây

Lá của chanh dây hình chân vịt với thùy mọc so le, kích thước 6-15cm. Cuống lá dài 2-5 cm, Viền lá có răng cưa nhỏ, tròn đầu.

• Hoa chanh dây

Hoa chanh dây là hoa đơn, mọc từ nách lá, hoa đẹp và thơm, có đường kính 7.5-10 cm với cuống dài 2-5cm. Hoa của cây chanh dây (chanh leo) có năm cánh màu trắng ánh tím tía, tạo ra một bông hoa màu trắng xen tím. Mỗi hoa mang 5 nhị đực với 5 chỉ dính nhau thành ống ở đáy và tách rời ở phần mang bao phấn. Hoa được thụ phấn nhờ một số loài côn trùng như ong nghệ sẽ đậu trái, nhưng nếu cây tự thụ phấn thì không có quả.

• Quả chanh dây

Cây chanh dây có nhiều quả và mọng. Quả có kích thước như một quả trứng gà (hoặc to hơn), hình cầu đến hình bầu dục, màu xanh lục khi quả xanh, khi chín màu vàng hoặc tím đậm. Trong ruột quả chanh dây (chanh leo), có dung dịch nhầy màu vàng xung quanh hạt có hương vị ngọt ngào và rất ngon.

Điều kiện sinh thái của cây chanh dây

Cây chanh dây phát triển mạnh, tốc độ phân nhánh (cành) nhanh, cây không kén đất, nhưng tốt nhất nên chọn loại đất thoát nước tốt, không ngập úng. Đất có thành phần cơ giới nhẹ, pH 5,5-6. Đất tại vùng bằng phẳng, thời tiết ấm áp, độ ẩm hợp lý cây chanh leo phát triển rất tốt.

Nhiệt độ thích hợp cho cây phát triển từ 16-30oC, cây chanh dây phát triển tốt ở những khu vực có nắng, đặc biệt là cây chanh dây không chịu được sương muối.

Chanh dây (chanh leo) là loại cây cần độ ẩm cao, liên tục phải cung cấp đủ nước cho cây bằng cách tưới bình quân 2 ngày một lần, nhất là trong mùa khô. Chanh leo được cung cấp đầy đủ với nước sẽ đâm nhiều chồi, nở nhiều hoa và cho trái liên tục. Ngược lại, nếu thiếu nước, cây sẽ bị rụng hoa, trái cây teo tóp, ít nước. Cắt tỉa tán thường xuyên cho cây để cây hoa hoa và đậu quả tốt hơn.

Cần ngăn chặn sâu bệnh và dịch bệnh của cây chanh leo, tránh bị bệnh đốm nâu và bị các ruồi đục lá gây hại.

Các giống chanh dây trên thế giới

• Chanh dây vàng (Passiflora edulis var. flavicarpa)

Nguồn gốc: vùng Amazon của Brazil.

Đặc điểm: khi chín vỏ có màu vàng sáng, hình dạng tương tự chanh dây tím nhưng hơi dài hơn so với chanh dây tím.

Kích thước: to hơn chanh dây tím, kích thước gần bằng trái bưởi nhỏ.

• Chanh dây tím (Passiflora edulis)

Nguồn gốc: miền nam Brazil, Paraguay và miền bắc Argentina

Đặc điểm: khi chín vỏ có màu tím đậm, quả tròn hoặc hình quả trứng

Kích thước: nhỏ hơn chanh dây vàng, to bằng quả chanh lớn.

• Chanh dây chuối (Passiflora tripartita var. mollissima)

Nguồn gốc: Nam Mỹ

Đăc điểm: Thân hình thon dài bầu dục, nhìn giống như một trái chuối. Khi non vỏ có màu xanh và dần chuyển sang vàng, vàng nâu khi chín.

Kích thước: Chiều dài trái có thể lên tới hơn 12cm.

• Chanh dây khổng lồ (Giant passionfruit)

Nguồn gốc: Nam Mỹ

Đặc điểm: quả thuôn dài, hình trứng, vỏ mỏng màu xanh, ruột có màu trắng hoặc hơi vàng.

Kích thước: đường kính 12-15 cm, dài 10-30 cm.

• Granadilla (Passiflora ligularis)

Nguồn gốc: ở vùng núi Andes, chủ yếu là Peru, bao gồm Bolivia, Ecuador, Colombia và Venezuela.

Đặc điểm: trái có hình tròn bầu dục, khi chính vỏ chuyển sang màu cam.

Kích thước: đường kính 5.1 - 7cm, dài 6.5 - 8 cm.

Tác dụng của chanh dây

+ Thảo dược: Toàn bộ thân chanh dây được phơi khô và sử dụng như một thảo dược an thần điều trị chứng mất ngủ. Ở châu Âu, lá khô và thân cây, xắt nhỏ và thường trộn với lá chè để uống.

+ Thực phẩm: Người ta sử dụng chanh dây (chanh leo) để làm nước giải khát vào mùa hè, món tráng miệng, bánh kem, chế biến món ăn...

+ Cây chanh dây (chanh leo) không chỉ được trồng thành giàn để thu hái quả mà còn làm bóng mát và tạo cảnh quan cho không gian sống.

Giá trị dinh dưỡng trong quả chanh dây

- Trong quả chanh dây có chứa nhiều phospho. 1 quả to hay 2 quả chanh dây nhỏ có thể cung cấp khoảng 10% nhu cầu phospho hàng ngày cho cơ thể, rất cần cho răng và xương.

- Chanh dây có thể cung cấp năng lượng cho cơ thể. Bạn sẽ có khoảng 84 calo cho 100g quả hoặc 1 quả chanh dây 60g sẽ cho khoảng 70 calo.

- Sắt cũng là chất có nhiều trong quả chanh dây. 100g quả có thể cung cấp khoảng 10% nhu cầu sắt hàng ngày cho cơ thể. Điều này giúp cơ thể chống mệt mỏi và thiếu máu.

- Trong mỗi quả chứa khoảng 348mg kali cho mỗi 100g quả. Kali giúp cân bằng nồng độ natri trong cơ thể và nếu dùng vừa phải giúp giảm nguy cơ tăng huyết áp.

- Chanh dây có nhiều chất xơ giúp tăng nhu động ruột. Có hơn 10g chất xơ cho 100g quả, đây là một trong những quả có nhiều chất xơ nhất chỉ sau hạnh nhân và dừa.

- Trong quả chanh dây có chứa nhiều vitamine C. Chỉ cần 2 quả có thể cung cấp 30-35% nhu cầu hàng ngày cho cơ thể, ngoài ra là nguồn cung cấp vitamin A và flavonoïdes.

• Lưu ý khi sử dụng chanh dây

- Nếu dùng chanh dây quá nhiều và thường xuyên có thể gây mệt mỏi, buồn nôn, nổi mề đay… 

- Ăn quá nhiều hạt chanh leo mà không nhai kỹ trong thời gian dài, thường xuyên bạn sẽ dễ bị viêm ruột thừa hoặc viêm túi thừa ruột già, ảnh hưởng đến hoạt động của gan, thận".

- Bên cạnh đó, một số thành phần có trong chanh leo có thể gây phản ứng với các loại thuốc an thần và thuốc kháng histami, tăng cảm giác buồn ngủ. Riêng với thuốc chống đông, chanh leo có thể khiến chảy máu nhiều hơn. Vì vậy, phụ nữ mang thai hoặc bà mẹ đang cho con bú nên hạn chế sử dụng loại quả này.