Phan Huy Ích (Canh Ngọ 1750 – Nhâm Ngọ 1822)

Danh sĩ cuối đời Hậu Lê, làm việc dưới trướng chúa Trịnh. Ông cũng là một công thần của nhà Tây Sơn. Phan Huy Ích sinh ra năm 1750 ở làng Thu Hoạch, huyện Thiên Lộc, trấn Nghệ An, nay là xã Thạch Châu, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh; với tên hiệu là Dụ Am, cũng có tự là Chi Hòa, hiệu Đức Hiên.

Phan Huy Ích (Canh Ngọ 1750 – Nhâm Ngọ 1822)

Danh sĩ cuối đời Hậu Lê, làm việc dưới trướng chúa Trịnh. Ông cũng là một công thần của nhà Tây Sơn.

Phan Huy Ích sinh ra năm 1750 ở làng Thu Hoạch, huyện Thiên Lộc, trấn Nghệ An, nay là xã Thạch Châu, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh; với tên hiệu là Dụ Am, cũng có tự là Chi Hòa, hiệu Đức Hiên.

Năm 1771, ông đỗ giải nguyên trường thi Nghệ An. Năm 1775, đỗ hội nguyên, ông được bổ làm Hàn lâm thừa chỉ, rồi làm Đốc đồng tỉnh Thanh Hóa, trông coi việc an ninh.

Năm 1777, làm Đốc đồng Thanh Hóa, sau về triều làm Thiêm sai tri hình ở phủ chúc Trịnh, thay Phạm Nguyễn Du. Từ sau năm 1780, ông chán ghét chúa Trịnh vua Lê, mấy lần cáo bệnh xin về hưu đều không được chấp nhận.

Năm 1788, Nguyễn Huệ ra Bắc, xuống chiếu cầu hiền. Phan Huy Ích cùng Ngô Thì Nhậm, Đoàn Nguyên Tuấn, Nguyễn Thế Lịch ra hợp tác với Tây Sơn. Phan Huy Ích được phong làm Tả thị lang Bộ Hộ.

Đầu năm Canh Tuất 1790, ông nhận lệnh vua Quang Trung cùng sứ bộ sang nhà Thanh, đi cùng có con trai vua Quang Trung là Nguyễn Quang Thùy, Ngô Văn Sở Đô đốc Nguyễn Duật..

Năm 1792, về nước, được thăng Thị trung ngự sử ở tòa Nội các. Cũng trong năm này, vua Quang Trung mất. Ông cố gắng giúp đỡ vua trẻ Quang Toản, nhưng không ngăn nổi đà suy vi của Tây Sơn. Năm 1801, ông bị chúa Nguyễn Phúc Ánh bắt, đến tháng 2 Qúi Hợi 1802 bị đánh đòn ở Văn Miếu, sau mới được thả về.

Năm 1803, ông về Sài Gòn ở ẩn, đến năm 1814 ông vào Thiên Lộc, Hà Tĩnh dạy học, cho đến năm 1819 về quê an dưỡng, nơi ở đặt tên là Bảo Chân quán.

Ngày 20-2 Âm lịch, Nhâm Ngọ 1822 ông mất, thọ 72 tuổi.

Ông có các danh tác:

 Nam trình tạp vịnh

 Cảm trình kỉ hứng

 Thanh Châu lữ hứng

 Vân Sơn khiển hứng

 Chinh phụ ngâm diễn âm

 Cúc thu bách vịnh

 Dụ âm văn tập

 Dụ Am ngâm tập

Nguồn:Thư viện Trung tâm sưu tầm và tập hợp.